کوکسیدیوز عامل بیماری کوکسیدیوزیس (Coccidiosis) به وسیله گونه‌های مختلفی از آیمریا (Eineria) ایجاد می‌شود. آیمریا یک نوع انگل تک یاخته با چرخه زندگی مستقیم است. کوکسیدیاها از طریق بلعیدن بستر آلوده و یا دان آلوده به اووسیت هاگدار، وارد دستگاه گوارش جوجه‌ها می‌شود. از نشانه‌های بالینی این بیماری در جوجه ها، اسهال موکوئیدی، اسهال خونی، کم آبی بدن، ژولیدگی پرها، بی حالی و کسل بودن است.
راه‌های پیشگیری و درمان کوکسیدیوز
داروهای ضد کوکسیدیوز به طور معمول در جیره مرغ گوشتی و مرغ‌های مادر جوان که روی بستر پرورش می‌یابند، استفاده می‌شوند. برای پیشگیری از کوکسیدیوزیس، رعایت اصول بهداشتی در سالن پرورش، تهویه مناسب و جلو گیری از مرطوب شدن بستر جوجه ها، استفاده از داروهای ضد کوکسیدیوز در جیره غذایی و تعویض بستر و ضد عفونی آن باید انجام شود. تعدادی از داروهای ضد کوکسیدیوز و ترکیبات آنها و هم چنین مقدار مصرف آنها به شرح زیر است:
آمپرودیسول (آمپرولیوم ۲۰%): از دسته داروهای کوکسیدیواستات که هر گرم حاوی ۲۰۰ میلی گرم آمپرولیوم است. این دارو از طریق آب آشامیدنی یا خوراک تجویز می‌شود. میزان مصرف آمپرودیسول در جوجه‌های گوشتی برای پیشگیری، ۱۰۰ گرم دارو را در ۳۰۰ لیتر آب آشامیدنی حل نموده و به مدت 1 تا 2 هفته در اختیار طیور قرار می‌گیرد. برای درمان، ۱۰۰ گرم از دارو را در 80 تا 160 لیتر آب آشامیدنی حل نموده و به مدت 5 تا 7 روز در اختیار طيور قرار می‌دهند. آمپرودیسول در ساشه‌های ۲۵۰ گرمی توسط شرکت آزمایشگاه‌های تولیدی داروسازان ایران عرضه می‌شود.
دیکلاسید (DICLACID): از دسته داروهای ضد کوکسیدیوز سنتیک که به صورت پریمیکس گرانوله مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو با مکانیسم اختلال در ساخت دیواره اووسیت، برای پیشگیری از کوکسیدوز ناشی از گونه‌های مختلف آیمریا مثل تنلا، نکاتریکس، اسرولینا، برونتی، ماکزیما، میواتی در جوجه‌های گوشتی، نیمچه‌های جایگزین و بوقلمون‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. جهت بروز اثرات کامل این دارو بهتر است پریمیکس را ابتدا با 20 تا 50 کیلو گرم خوراک کاملا مخلوط نموده و سپس مخلوط حاصل با كل خوراک ترکیب گردد. موارد احتیاط در هنگام مصرف دیکلاسید شامل موارد زیر است:

• از مصرف این دارو در طیور تخم گذار خودداری گردد.
• بیش از 2 دوره متوالی مصرف نشود. 
• هنگام شیوع ناگهانی بیماری از دیکلاسید استفاده نشود.
• هنگام استفاده از ماسک و دستکش استفاده شود. 
• به دلیل ساختمان مشابه با بایکوکس و به منظور جلوگیری از بروز مقاومت متقاطع در طیور از مصرف هم زمان در یک فارم خودداری گردد.
  

مقدار مصرف دیکلاسید در جوجه‌های گوشتی، ۲۰۰ گرم در هر تن خوراک از یک روزگی تا ۵ روز قبل از کشتار است. دیکلاسید محصول شرکت تولید داروهای دامی ایران بوده و در پاکت‌های 3 لایه یک کیلوگرمی عرضه می‌گردد.
سایکواستات (روبنیدین هیدروکلراید): هر کیلو گرم سایکواستات حاوی ۶۶ گرم روبنیدین هیدروکلراید است و محصولی ایده آل به منظور استفاده در برنامه‌های پاکسازی گله‌های طیور جهت پیشگیری از کوکسیدیوز تحت بالینی و بالینی به شمار می‌آید. سایکواستات یک ضد کوکسیدیوز شیمیایی بسیار قوی جهت پیشگیری و کنترل گونه‌های مختلف بیماری‌زای آیمریا شامل آیمریا تنلا، آیمریا نکاتریکس، آیمریا برونتی، آیمریا اسرولینا، آیمریا ماکسیما و آیمریا میواتی در جوجه‌های گوشتی، آیمریا آدنوئیدس، آیمریا مله اگریمیتیس و آیمریا گالوپ ونیس در بوقلمون‌های گوشتی به کار می‌رود.
مقدار مصرف سایکواستات در جوجه‌های گوشتی، ۵۰۰ گرم در هر تن خوراک از یک روزگی تا ۵ روز قبل از کشتار است. این محصول در کیسه‌های چند لایه آلومینیومی ۵ و ۲۰ کیلوگرمی عرضه می‌شود. نکات قابل توجه در هنگام مصرف سایکواستات در جیره طیور شامل موارد زیر است:

• این ترکیب را نباید به طور هم زمان با سایر ترکیبات ضد کوکسیدیوز استفاده کرد یا با آن‌ها مخلوط نمود.
• سایکواستات، کاربردی‌ترین ضد کوکسیدیوز در تمام طول سال است. 
• به منظور حفظ بهداشت محیط زیست آبزیان و جلوگیری از عوارض جانبی محتمل، از وارد نمودن آن به اکوسیستم‌های آبی خودداری گردد. 
• برای کمک به پراکندگی یکنواخت محصول، ابتدا مقدار مورد نیاز از سایکواستات را با ۱۰ برابر وزن خود از خوراکی یا محتویات غذایی طیور مخلوط نموده و سپس به مخلوط نهایی اضافه شود. 
• این محصول دارای سازگاری با سایر ضد کوکسیدیوزها، ترکیبات جیره غذایی و آنتی بیوتیک‌ها از جمله تیامولین است. 
• دور از نور و در دمای اتاق (کمتر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد)، نگه داری شود.
  

منابع
1.    چراغی آفارانی، م، ع؛ شیوازاد، م؛ موسوی، س، ن، ۱۳۹۲. اثر تریپتوفان سنتتیک بر ایمنی و فراسنجه‌های ایمونولوژی خونی در جوجه‌های گوشتی در شرایط تنش گرمایی، همایش ملی دام و طیور شمال کشور، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری.
2.    حسن زاده، م، ۱۳۸۷. بیماری‌های متابولیکی طیور، (تأليف) انتشارات دانشگاه تهران.